نظریه اشتقاق قاره ها 100 ساله شد

---

نظریه اشتقاق قاره ها که یکی از نبوغ آمیزترین کشفیات علمی قرن 20 به شمار می رود 100 سال قبل در 6 ژانویه 1912 ارائه شد.


آلفرد وگنر (1930- 1880) زمین شناس، هواشناس و مکتشف آلمانی در 6 ژانویه 1912 فرمول نظریه اشتقاق قاره ها را مطرح کرد که از آن، تئوری تکتونیک صفحه ای مشتق شد.
در اجلاسی که انجمن زمین شناسی موزه "سنکنبرگ" در فرانکفورت برگزار کرد، وگنر ایده های خود را درباره یک "ابَر قاره اولیه" به نام "پانگئا" مطرح کرد که منشای قاره هایی است که امروز می بینیم.
سه سال بعد، در 1915 این دانشمند آلمانی کتابی با عنوان "منشای قاره ها و اقیانوسها" را منتشر کرد که در خصوص تکتونیک صفحه ای توضیح می داد.
باوجود این، نباید فراموش کرد فرضیه ای که برپایه آن قاره ها جابجا و به ویژه از یکدیگر دور شده اند بسیار قدیمی تر از نظریه وگنر است. به طوریکه در سال 1590، یک نقشه کش هلندی به نام "آبراهام اورتلیوس" مقاله ای با عنوان "فرهنگ جامع جغرافیا" را به رشته تحلیل در آورد که نمایی از سواحل قاره ها را به تصویر می کشید و به روشنی نشان می داد که قاره ها به دلیل زلزله ها و سیلها از همدیگر جدا شده بودند.
ایده "اورتلیوس" را بسیاری از مولفان قرون بعدی بازنویسی کردند تا اینکه در قرن 19، زمانیکه مطالعات گسترده ای بر روی فسیلها انجام شد مشخص شد که برای مثال، آمریکای شمالی و اروپا در گذشته یک پوشش گیاهی مشترک داشته اند.
برپایه این مشاهدات دیرینه شناسی، "ادوارد سوئس"، در اوایل قرن 20 فرضیه منشای قاره های مدرن از تکه تکه شدن یک ابَر قاره قدیمی به نام "گوندوانا" را مطرح کرد.
تمام مولفانی که در این خصوص تحقیق می کردند کاملاً با خود پدیده اشتقاق قاره ها موافق بودند اما در ارائه توضیحی دقیق برای دلایل وقوع آن مشکل داشتند.
کشف "وگنر" در سال 1912 برپایه مشاهداتی به دست آمد که درباره لبه های قاره های آمریکای جنوبی و آفریقا انجام شد و از تحقیقاتی که روی فسیلها و سنگهای جمع آوری شده بود حمایت کرد. اما این نظریه تا نیمه دهه 60 نتوانست به تئوری غالب در زمین شناسی تبدیل شود تا اینکه در 1967 مورگان، مک کنزی و پارکر، نظریه تکتونیک صفحه ای را پردازش کردند.
این نظریه بازنویسی فرضیه ای بود که دو سال قبل از آن توسط "توزو ویلسون" ارائه شده بود. برپایه فرضیه، لیتوسفر که به پلاکها تقسیم می شود شناور است و روی قسمت نیمه گداخته جبه حرکت می کند.
این فرضیه بیان می کند که 7 صفحه بزرگ، 12 صفحه کوچک و دهها میکروصفحه در لیتوسفر وجود دارند. این صفحات می توانند هم از نوع قاره ای و هم از نوع اقیانوسی باشند.
حرکت آنها منجر به زمین لرزه، تشکیل رشته کوههای آتشفشانی (آند)، باز و بسته شدن اقیانوسها و ساخت رشته کوههایی چون آلپ و هیمالایا می شود.
این حرکات را گرمای ناشی از داخل زمین هدایت می کند که به شکل حبابهای سنگی مایع از درون سیاره بالا می آید.